De Ähpels- odder Ähdäppelskäfer
 

Fachvördrach zom Thema "Leptino tarsa decem lineata"

Leev Ulli on leewe Drickes,
leev Mädches on angere Jäst,
leev carolingsche Kartoffelfründe!

Bevör ech met dem Vördrach hee anfang, donn ech mech zoehsch emol kohz vörstelle. Ech ben Steins Charle-Manes us Düsseldorf. Eene von minn Vörnome es Carolus. Op Latingsch. On eene von de veele Spetznome, die ech hann, es "Kartoffelkopp". Us die zwee Jrönd wohd ech doför als jeeichnet befonge, hütt hee ne Fachvördrach vörem Kartoffeljremiom ze halde. Wie dat zo de Nom "Kartoffelkopp" jekomme es, es zeemlech eenfach. Dat es de Öwersetzong vom afjanesche "Mister Katschalou". Dä hann ech sintemol, als ech en de 60-er Jöhr en Afjanestan lävden, von de afjanesche Blare do jekritt. Et jövt zwee Bejröndonge, wie de Blare dodrop jekomme send. Eemol hadden die Pänz, die do en de deutsche Nejat-Owerrejalscholl jejange send, ne Lährer, dä de Usdrock "Kartoffelkopp" emmer jebrucht hät, wenn he nem Schöler, dä mol widder nix jeliert hät, e paah öm de Ohre jehaue hät. De angere Jrond es, dat dä Lährer, em Jäjesatz zo de afjanesche Männer, bahtloss wor – also ohne Höör - wie en Kartoffel. On die heeße do äwens Katschalou, wat "ohne Höör" bedüüde deht. De Bejreff wohd dann kohzerhangk von de Pänz jenerell för alle Usländer jenomme, die nit sonne staatse Hadjibaht hadden, wies ehre Vätter. So, domet hädden mer dat nu och jekliert. Jetz zom Vördrach.

Öm för Üch als Fachjremiom för Kartoffele odder wie se en Düsseldorf och so schön jenannt wehde: "Ähpels" odder Ähdäppels" ne Vördrach öwer dat The­ma ze halde, es wies Üele noh Athen ze drare. Dodröwer wesst Ehr alles. Vill besser als wies ech. Do kann ech Üch nix Nües verzälle. Do wöhd ech jnadeloss met op de Schnüss falle. "Wat also donn?", frachden ech mech on ben dann en nem lechte Momang op de Jedanke jekomme, ne Vördrach öwer dat Thema "Leptino tarsa  decem lineata" ze halde. Dat säht Üch nix. On och die von Üch, die Latingsch jehatt hann, künne domet wohrschinglech wennich anfange. Weil, dat es so lang zoröck, datter dat enzwesche verjesse hat.

Doch nu well ech Üch nit länger op de Folder spanne, songern endlech anfange: Bei "Leptino tarsa  decem lineata" handelt es sech janz enfach öm de jemeene Kartoffel-, Ähpels- odder Ähdäppelskäfer. Dat es e hochwolljebore Ensekt us de Famillich derer von on zo Blattkäfer.

Die Viecher send en de Jrondfärv jäl. Met zehn schwatte Striepe bowe op de Flöjele drop. Se send -wie et sech för jode Ensekte jehöht- sexbeenich. Doher röhrt och denne ehre Nom, denn de Öwersetzong von dem wessenschaffsleche latingsche Nom es "Zehnstriepe-Leechtfoß". Se hannt zwee Föhler on sünn so e besske us wies de Mai- odder Junikäfer. Usjewachse send se so öm ne Zenti lang – jenau jesaht leeje se so zwesche sibbe on fuffzehn Millimeterkes. De markante Färwong es för de Afschreckong; denn wenn denne Jefahr droht, donnt se met ne fies stenkende Dönnpfiff öm sech scheeße.

Die Öös jibbet weltwiet. Nochem letzde Stand von de Forschonge es Colorado en USA ehr Heemotland. Deswäje wehden se en Amerika och "Colorado-Beetle" jenannt. Do en Colorado jowet nämmech fröher en weldwachsende Nahtschaddeplant. De Stachel-Nahtschadde. Op Latingsch "Solanum rostratum". Die hät denne Colorado-Käfers als Haupnahrongsquell jedeent. Frönde hadden se do Jottseischalk och: De bekannte Colorado-Joldbärches.

Op de Kartoffele send de Viecher ehsch jekomme, als Siedler us Europa noh USA jekomme wore. Die hannt dat Land kultiveeht on do, wo besher de Stachel-Nahtschadde wore, Ähdäppels anjebaut. Do hannt de Colorado-Beetles äwwer fies domm us de Wäsch jekickt als denne ehr Esse so langsam verschwende doht. Dat wor mieh als ärjerlech. On do wore vill Käfer. So vill, dat se sech ongereananger schonn kinn Nome mieh jäwe kunnte. So wohd do domols schonn dat nomeresche System enjeföhrt, on mr jov sech Nommere anstatts Nome. Dat System wor eso, dat mr bei Eens anjefange hät on bes Eenmilljon dörchjezällt hät. Dann hät mr widder bei Eens anjefange, weil näm­mech die met de kleendere Nommere dann schonn ripsch wore. (Dat kömmt von R·I·P·S (requiescat in pace sancto) on deht bedüüde, dat mr dot es)

Wäjens de Hongersnot wohd en jroße Stammesversammlong enberofe. Von jäde Jroßfamillich wohd eene zom Palawer afkommandeeht. Die mossden dann berode, wat ze donn sei, weil se nämmech all rechtich Kohldamp hadden. Palawer-Erjävnes: Se hannt –frei noh dem Motto: Freiwellije vör– us dem Riesevolk von Colorado-Beetles e Trüppke von staatse Käfer usjekickt on beopdracht, op Söhk ze jonn, för öm nüe Nahrongsquelle ze erkonde.

Die mosste dann woll odder öwel loss. Eenije jenge heehen - angere dohen. Mangs denne wor och de Kleen met de schöne Nommer Elfduusendelfhon­dertelf. Elfduusendelfhondertelf dat send öwrijens 23 Bochstowe.

Zweschefroch: "Weeß eejenslech eene von Üch, wievill Eense en Elfduusendelfhondertelf vörkomme, wemmer dat statts en Bochstowe en Zeffere schriewe wöhd?"
Ehr hat noch Ziet bes zom Engk vom Vördrach, för öm dodröwer nohzedenke. Nit schriewe, nor öwerläje. Wenner nit dropkommt, dann löse mer dat noher hee zosamme op.

Also de kleene Elfduusendelfhondertelf wor zwor schlau, äwwer stenkfuul. Hä beschloss, dat ehschde beste ze erkonde, wat emm em Wäch kom. On dat wor nu usjerechent eene von de nüe Kartoffelplante. Also: Ran – rop on ham ham ham. Et schmeckden emm zoehsch e besske komesch – äwwer de Hon­ger driev et erin. On wat soll ech sare – hä häddet öwerlävt. On noh en jewes­se Ziet hät hä sojar rechtich Jeschmack an die nüe Nahrongsquell jefonge. So hät hä dat dann de Metjleeder von de Stammesversammlong noh sinn Röckkiehr verzällt. Die hannt drop beschlosse, ne Massetest ze mache. On dä hät schleeßlech och de angere hongrije Müüler dovon öwerzeucht, so dat dat Nahrongsproblem domet jelöst wor. Se wore so dankbar doför, dat sech dat janze Volk ömbenannt hät: Von Colorado-Beetle zo Ähpelskäfer.

De Buure do en Amerika wore dovon nit so janz bejeestert on mahden denne Zehnstriepe-Leechtföß dat Läwe so rechtich schwier. So schwier, dat et als widder notwendich wor, en Loya Jirga enzeberofe. Dat es, wies bei de Afjane och, en jrote Stammesversammlong. För öm do wollden se berotschlare, wat nu ze donn sei. On widder woret so ne kleene, dä Rot wossden. Zofällich hadden dä och de Nommer Elfduusendelfhondertelf. Äwwer nit dä von vör­hen. Dä wor schonn längs dot. Dat wor ne Nohfoljer odder ne Nohnohfoljer, weil nohm Errieche von Eenmilljon jo widder bei Eens anjefange wohde es.

"Na, wessder schonn, wievill Eense en Elfduusendelfhondertelf vörkomme, wenn dat en Zeffere jeschriewe wöhd?"

Also de Kleen sahden "Dat es doch janz eenfach. Mer mache et eso wies de Buere on wandere us. Zomennes ne Deel von ons. Wat die künne, künne mer schonn lang!" Dann hanntse natörlech widder noh dem Motto: "Freiwellije vör" e Kreppke von staatse Käfer usjekickt on beopdracht, op Söhk ze jonn, för öm de Möchlechkeete zo erkonde, wie mr am beste uswandere künnt. Mangs denne wor natörlech och dä bekannte Elfduusendelfhondertelf, dä de Klapp so wiet opjeresse hadden.

De usjekickte Kondschafter sammelten all ehr Famillije öm sech, schlosse sech zo verschiddene Haupjruppe zosamme on marscheehden loss. De Marsch wor lang on beschwierlech, dat emmer widder en de Kondschafter­kreppkes e paah dobei wore, die anfenge ze murre on ömkiehre wollde. Denne wohd dann wat von de Weesheete vom alde Kǒng Fū Tsǐ verzällt, dä bei ons och als Konfuzius bekannt es. Dä hädden konstateeht: "De Wäch es dat Ziel". Vill hannt dat jejlövt on send wieder metjetrocke. Et kom, wie et komme mosst: Janz vill us de Jrüppches starwe us Erschöpfong eenes schmählechen Todes. En de Annale von de Zehnstriepe-Leechtföß jeng de Treck späder och en als de "Lange Marsch". Dat widderöm deenden, näwerbei jesaht, em foljende Johrhondert nem jewesse Mao Tsě-Dong als Vörbeld för seene eejene "Lange Marsch". Äwwer dar es en angere Jeschecht. Losse mer dat.

Komme mer widder zoröck zo Nommer Elfduusendelfhondertelf. Weil dä sech schonn jedacht hadden, dat dat ne lange Trip wehden künnt, hät hä sech vörsechtshalver sinne Harem metjenomme. Hä hadden veer Fraue on zweehon­dert Bäljer. Erjendswie vertrauten och e paah von de angere Kondschafter emm, hannt emm zom Föhrer userkore on "Heel Elfduusendelfhondertelf!" jerope on sech emm sinn Bewäjong anjeschlosse. Weil de nüe Elfduusendelfhondertelf jenau wie sinne Ahnhär zwor schlau, äwwer stenkfuul wor, hät hä ehschmol jekickt, wat de Buere so met de Ähdäppele mache. Dobei hät hä dann jesünn, dat de Buer de janze Ähnt op sinnem Hoff zo nem jroße Hoope zosammejedrare hät. Dachsöwer kome emmer widder Pähdskarre von WellsFarjo odder UPS, die dann met de Ähdäppels belade wohde on dovontrocke. "Heureka" sahden Elfduusendelfhondertelf dann, ech hannet. "Et nahts verstecke mer ons all em Kartoffelhoope on wahden af, wat dann passeeht." Jesaht – jedonn. On wat soll ech sare, se wore och erfolchreech. E paah von die Fuhre wohden op Damper jelode on noch Europa exporteeht.
(Päuske)
So jelang em Johr 1877 e paah von denne Zehnstriepe-Leechtföß de Sprong öwer de jroße Deech. Manche kome noh Liverpool en Engeland. Angere widderöm schaffden et zo de Kiesköpp noh Rotterdam. Elfduusendelfhondertelf on si Kreppe kome et sogar bes noh Jermanije. Do hät sech de Jruppe dann jedeelt. Eene Deel es ent Rheinland jetrocke – jenau jesaht noh Möllem. On ne angere Deel en de SBZ. Jenau jesaht noh Torjau en Sachse.

Weil de Bedengonge -nit zoletzt dank däm alde Fritz- för se hee en Europa so jot wore, hannt die sech hee och prächtich entweggelt on usjebriedt. De Fräukes von denne läje Eier. Em Juni. An de Blattongersidde von de Ähpelsplante. Jeweils Päckskes met so 20 bes 80 jäle Eier. Ensjesamt däht so e Fräuke bes zo zwölfhondert Eier läje.

Dodrus schlöpfe de Larve. So noh drei bes e Dotzend Däch. De Larve send rötlech on hannt an de Sidde on an de Köpp schwatte Pönktches. Die fresse op Düvelkommerus, so dat se sech dreemol häute mösse. Noh dree bes veer Woche krabbele se en de Ähd, för öm sech do ze verpoppe. zwee Woche späder send se fähdije Ähpelskäfer. Se rohe sech noch een Woch en de Ähd us on komme dann erus. Se kreeje och hee en Europa ehr Nömmerkes verpasst on de Kreesloof jeht als widder von vöre loss. Pro Johr jövdet zwee Jenerazjone von Ähpelskäfer, die öwrijens em Bodem öwerwentere donn.

Weil die sech jetz äwwer bei de Nommereerong nimmieh met denne Kolläje verständije künne, die en Amerika jebleewe odder en angere Länder on Kon­tenente verschlare wohde send, hannt se op en wiedere jroße Rotsversammlong beschlosse, dat System derjestalt ze ändere, dat de Nommere e rejionales Kennzeeche vörjestellt wöhd. Dat wor als och widder son Idee von nem kleene schlaue Leechtfoß. On och dä hadden als wedder de Nommer Elfduusendelfhondertelf. Ech jlöv et war Elfduusendelfhondertelf, de Achte. Dä hadden jesaht, do stelle mer ons mol janz domm on luure enfach eröm. Ob dobei hannt se dann entdeckt, dat de Buere an ehre Wäjens je noh Rejion ongerscheedliche Zeeche drop hadden. So entstange verschiddene Käferstämme. Welche met GB vör de Nommere. Odder NL. Odder DDR. On so wieder on so fott. Et jov sojah welche met janz sonderbare Zeeche wies CCCP odder LanzBulldog vöredraan. Na ja, ejal – Haupsach se kunnde sech zohteere.

Äwwer jetz semmer jet afjeschweeft. Also zoröck zo de ville Eier. Dat wohd för de Buere schonn 1877 zor Ploch. Och 1887 on 1914 jowet jröttere Befäll en Europa. 1922 vernechdede en Zehnstriepe-Leechtfoß-Brijad fass 250 km² welsche Kartoffelbeständ röm on töm Bordoh. 1935 hannt se et noh Lothren­ge on noch Beljie jeschafft. 1936 noh Letzeburch. 1940 wohd de ehschde von denne hee en Kaarst jesechtet. Elfduusendelfhondertelf de Zwölfte. Dat es öwrijens e Jubeläom, denn dat wor opm Dach jenau hütt vör sibbzich Johr. Am 17. Septämber 1940! Bei Coenens Jerry. Dat wor de Buer vom Rosehoff. Dat es och eene von de Jrönd, woröm mer hütt on hee öwer de Leptino tarsa decem lineata odder de jemeene Kartoffelkäfer deklameere. Dä wackere Kæmpe on sinn Bajasch wore öwrijens Royaleste. Die hadden all e KK vör ehr Nommer. Dat stung woll för e enzwesche ongerjejangenes Könichreech.

De Ähpelskäfer hannt kinn natörleche Fressfeende. Dat es ärjerlech för de Buure. Äwwer jot för de chemesche Endostrie. Weil, die prodezeere cheme­sche Keule on doför moss düer bezallt wehde. Zoehsch von de Buure, dann von ons on letzlech von de Nator.

Et jövt äwwer Feende, denne die Öös nit entkomme kunnte. Minn Schollklass on mech. Mer send nochem Kreech von de Scholl us op de Kartoffelfelder je­trocke (wohde), för öm do de Zehnstriepe-Leechtföß on denne ehr Larve enzesammele. Hammer och jemaht. Brav wie mer wore. Doför jowet dann en de Scholl de Schollspeisong. Dat wor och jot. On off jenoch hammer em Henkelmann sojah noch jet met noh Huus nämme künne, wo noch angere hongrije Müüler op jet ze Mampfe wahdeden.

Öm 1950 wor de Hälft von de landwehtschaffsleche Anbaufläch en de SBZ befalle. Mr kunnt dr Ploch nit Här wehde on hät so de Propajanda-Masching anjeschmesse on behauptet, dat de Käfers von amrikanesche Flochzüje als Sabotajeakt öwer de SBZ afjeworfe wohde seie. De Ähdäppelskäfer kridden widder ehre alde Nome "Colorado-Beetle" verpasst odder wohde enfach als "Amikäfer" klassefezeeht. Von die Klassefezeerong es dann och de Bejreff "Klassenfeind" afjeliedt wohde. Em Öwrije hät och schonn de NS-Propajanda onger Joebbels Jüppke hee us Jlabbach-Rheydt datselve behauptet.

So, jetz ben ech em Engk met minne Vördrach för öwer "Leptino tarsa decem lineata" alias de Zehnstriepe-Leechtfoß odder de jemeene Kartoffelkäfer. Ech dank Üch för Üer Opmerksamkeet. Als Zeeche von de besondere Hochachtong för Üere ihrewähde Vereen, hammer jetz noch e Haileit: Von Nienhuusens Ulli on Drickes künnder all en Koppi von däm Vördrach hee kreeje. (Appelaus!) För all die, die em Düsseldorwerschem nit so janz zo Huus send, empfähl ech de Heemsitt "www.mundart-duesseldorf.de", wo e komplett Wöh­derboch för de Düsseldorwer Mondaht drop es. Do künnt Ehr alles, wadder nit verstange hat, nohschlare. Dä Lährer Lämpel do hölpt Üch dobei.

Nix för onjot.
Üere
Charle-Manes odder Carolus alias Mister Katschalou odder Kartoffelkopp